La veille

Het idee van het ‘militair-industrieel complex’, bedacht door Eisenhower in zijn afscheidsrede in 1961, was bedoeld als een waarschuwing voor de ongecontroleerde macht van wapenfabrikanten en hun invloed op het buitenlands beleid. Vandaag de dag is dat complex gemuteerd. Het beschrijft niet langer alleen de innige relatie tussen wapenfabrikanten en politici. Het omvat nu ook een andere machtige, planeetvernietigende industrie: fossiele brandstoffen.

Wie de grote media volgt krijgt al snel de indruk dat er geen alternatief is voor de toenemende militarisering van Europa. In dit dossier gaan we samen met experten en de vredesbeweging op zoek naar wat er aan de basis ligt van de toenemende oorlogskoorts en wat we eraan kunnen doen.

‘In gewapende conflicten sneuvelen niet alleen mensenlevens, maar ook ecosystemen’, schrijft student Simon Sterck. Hij legt uit waarom het internationaal oorlogsrecht nauwelijks grenzen stelt aan wat legers de natuur mogen aandoen én roept België en de EU op om eindelijk echte milieubescherming in oorlogstijd af te dwingen.

De mensenrechtenbeweging staat op een kantelpunt. Volgens Amnesty International duwt het beleid van president Trump de wereld sneller richting autoritair misbruik, oorlog en klimaatchaos.

De oorlog in Soedan gaat zijn derde jaar in. De verwoesting is enorm, de littekens zijn diep. Niet het minst door seksueel geweld, dat opnieuw als oorlogstactiek wordt gebruikt. ‘Seksueel geweld blijft terugkomen in Soedan, omdat de daders er telkens mee weg komen’, stelt de Soedanese feministe en vrouwenrechtenactiviste Yosra Akasha vast.

De oorlog in Soedan gaat zijn derde jaar in. De verwoesting is enorm, de littekens zijn diep. Niet het minst door seksueel geweld, dat opnieuw als oorlogstactiek wordt gebruikt. ‘Seksueel geweld blijft terugkomen in Soedan, omdat de daders er telkens mee weg komen’, stelt de Soedanese feministe en vrouwenrechtenactiviste Yosra Akasha vast.

Terwijl Europa zich steeds dieper in een oorlogshysterie stort, stelt professor Tom Sauer fundamentele vragen bij de NAVO en de militaire strategie van Europa. Hij hekelt de eenzijdige analyses en de toenemende militarisering van het continent.

Drie jaar geleden begon de oorlog in Oekraïne. Die eist niet alleen mensenlevens, maar hakt ook stevig in op de natuur. Die milieuschade is vaak geen neveneffect van de oorlog, maar een wapen op zich. Milieuambtenaren proberen zicht te krijgen op de gevolgen van de ene milieuramp na de andere.

De wereldwijde CO2-uitstoot door de luchtvaart is in 2023 met 1% gestegen. De reden: de langere routes die vliegtuigen moesten nemen om het Russische luchtruim te vermijden.

2024, het jaar dat de aarde 1,5°C opwarmde, maar niemand daar nog van wakker lijkt te liggen. Het jaar waarin de genocide in Gaza gewoon doorging, de oorlogskoorts steeg en autoritaire brulbroeien de macht overnamen, maar het ook het jaar waarin de wereldwijde solidariteitsbeweging een glimp gaf van hoe de wereld morgen er beter uit kan zien.

2024, het jaar dat de aarde 1,5°C opwarmde, maar niemand daar nog van wakker lijkt te liggen. Het jaar waarin de genocide in Gaza gewoon doorging, de oorlogskoorts steeg en autoritaire brulbroeien de macht overnamen, maar het ook het jaar waarin de wereldwijde solidariteitsbeweging een glimp gaf van hoe de wereld morgen er beter uit kan zien.

Robrecht Vanderbeeken las het boek 'Klimaatverandering als klassenoorlog' van Matt Huber en schreef onderstaande recensie die eerder verscheen op De Reactor.

“Het is tijd om ons geestelijk voor te bereiden op oorlog." Dat zei Mark Rutte op zijn eerste grote toespraak als secretaris-generaal van de NAVO. De oorlogskoorts neemt voelbaar toe.

Veel van de huidige conflicten zijn ‘voedseloorlogen’ waarbij honger als oorlogswapen wordt ingezet, stelt Oxfam in een nieuw rapport. ‘Vaak versterken conflicten nog andere factoren zoals klimaatrampen, economische instabiliteit en ongelijkheid - die de bestaansmiddelen van mensen verwoesten.’

Door de oorlog in Oekraïne raken de bodem, de landbouwgrond en het water voor lange tijd verontreinigd. Na elke granaatinslag sijpelt er een cocktail van chemische stoffen in de grond. Honderden fabrieken waar toxisch afval opgeslagen lag, zijn tot puin herleid. En ook het zeewater dreigt vervuild te raken, al doet de biodiversiteit het in de Zwarte Zee momenteel opvallend goed. "Dit is een grootschalig en bijzonder tragisch experiment."

Ernstige bodem- water en luchtvervuiling schaadt volksgezondheid en omgeving voor vele jaren.

Behalve de grote menselijke tol is er in Gaza ook sprake van ernstige vernielingen van natuur en milieu. Dat roept vragen op over de langetermijngevolgen van deze oorlog. Moet ook het milieu beschouwd worden als oorlogsslachtoffer dat bescherming en gerechtigheid verdient?

Naast het leed dat de bevolking van Palestina ondergaat, leiden ook waterbronnen, bodem, lucht, bomen en planten ernstige schade. Deze schade heeft een naam: ecocide.

Twee jaar na de Russische invasie woedt de oorlog in Oekraïne nog steeds in alle hevigheid. Ondanks de vernietigende impact van het geweld is het einde nog niet in zicht. Volgens de vredesbeweging faalt de militaire aanpak en is het de hoogste tijd om te ijveren voor een staakt-het-vuren en diplomatie. "Vrede is niet alleen mogelijk maar ook noodzakelijk."

De oorlog in Oekraïne heeft geleid tot een patstelling op het terrein, maar heeft de krachtsverhoudingen in de wereld grondig gewijzigd. Hoe moet het verder?

In plaats van te investeren in de verduurzaming van de economie, kiest de Europese Unie steeds meer voor investeringen in het leger. Dat ziet ook onze minister van Financiën. Na de coronacrisis “was er een enorme focus op groen en digitaal. Nu zien we die focus een beetje verschuiven”, aldus Van Peteghem …

Fossiele energiebedrijven sponsoren de klimaatconferentie COP28 in oliestaat Dubai. Ze doen nog meer onbaatzuchtige dingen voor het klimaat, zoals een oorlog uitlokken. Voor de Venezolanen die op 3 december 2023 stemden in een referendum over de betwiste regio Essequibo gaat dit niet om een conflict met buurland Guyana maar over een conflict dat ExxonMobil uitlokt tegen de bevolking van Venezuela én Guyana.

Humanitair chirurg Réginald Moreels schetst de realiteit van het grootste en langst durende conflict ter wereld, dat reeds dertig jaar aansleept, met tienduizenden burgerslachtoffers, terwijl mijnbouwbedrijven ongestoord temidden van een burgeroorlog de coltan voor onze gsm opdelven.

De zender NBC meldt dat “Amerikaanse hoge functionarissen in alle stilte bij de Oekraïense overheid aandringen op vredesoverleg met Rusland”. Deze ommezwaai is een gevolg van de evolutie aan het front.

Voormalig minister van Ontwikkelingssamenwerking Réginald Moreels heeft een zeer lange staat van dienst als humanitair chirurg in oorlogsgebieden. Hij keurt zowel de aanval van Hamas als de gruwelijke repressie van Israël af. Er bestaat niet zoiets als een rechtvaardige oorlog. Moreels doet een oproep voor staakt-het-vuren en dialoog tussen de vredespartijen in beide kampen.

Door de oorlog in Oekraïne explodeerde de vraag naar palmolie. En dat is niet zonder gevolgen, zien de activisten van milieuorganisatie Walhi. In hun thuisland Indonesië ondervinden ze de schadelijke effecten van de palmolie-industrie aan den lijve: ‘We hebben met een catastrofe te maken.’

Hoe zal de toekomst eruit zien? Een verstandige benadering is om de menselijke soort vanuit een extern perspectief te beschouwen. Stel je voor dat je een buitenaardse waarnemer bent die tracht te begrijpen wat er hier gaande is, of een historicus 100 jaar in de toekomst- ervan uitgaande dat die dan nog bestaat, wat niet vanzelfsprekend is - die terugkijkt naar wat er vandaag gebeurt. Je zou iets zeer opmerkelijks vaststellen.

Rusland draaide na de invasie de gaskraan toe en de wereld – vooral Europa – moest op zoek naar alternatieven. Het gevolg was een opstootje in de vraag naar olie en steenkool. Maar vandaag is duidelijk dat op de langere termijn vooral ingezet wordt op schone energie.

Stoere oorlogstaal en -daden overheersen het politieke en publieke debat over de Oekraïneoorlog, stellen ook Vlaamse vredesorganisaties vast. MO* stelde aan hen de vraag of ze hun boodschap van vrede nog verkocht krijgen.

Klimaatakkoorden, de beurzen, voedselproductie, leveringsketens die beginnen in China en eindigen in onze winkels… Een wereld zonder internationale samenwerking lijkt ondenkbaar. Maar de oorlog in Oekraïne brengt die samenwerking in gevaar.